FINANSOWANE Z MECHANIZMU FINANSOWEGO EUROPEJSKIEGO OBSZARU GOSPODARCZEGO
Badania prowadzące do uzyskania tych wyników otrzymały finansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego EOG 2014-2021 (numer 2019/35/J/HS6/03166). Budżet projektu wynosił 1 492 406 €.
W skrócie
Projekt VAPE koncentrował się na zrozumieniu, w jaki sposób wielozmysłowe doświadczenia wirtualne wpływają na rzeczywiste zachowania związane z ochroną środowiska. Aby osiągnąć ten cel, wykorzystano transdyscyplinarne podejście łączące mieszaną i wirtualną rzeczywistość, różnorodne pomiary zmiany zachowań, wizualizację danych o zanieczyszczeniach w czasie rzeczywistym oraz ekonomię behawioralną. Dlatego też projekt składał się z pięciu filarów: pomiarów zanieczyszczenia powietrza, analiz ekonomicznych, warsztatów partycypacyjnych, badań laboratoryjnych i badań terenowych, których wyniki uzupełniały się wzajemnie, aby zapewnić transdyscyplinarne i kompleksowe spojrzenie na mechanizmy zmiany zachowań w odniesieniu do zanieczyszczenia powietrza pochodzącego z gospodarstw domowych, w szczególności ogrzewania domów i podgrzewania wody.
Polsko-Norweska współpraca
Aby zapewnić osiągnięcie celów projektu, w Myszkowie w Polsce i w Halden w Norwegii założono najgęstszą na świecie sieć tanich czujników zanieczyszczenia powietrza PM, wyposażoną odpowiednio w 100 i 50 czujników. Oprócz utworzenia sieci czujników zbudowaliśmy pierwszą wersję metody automatycznej korekty danych z tanich czujników w celu uzyskania dokładniejszych wyników. Budowie sieci czujników towarzyszyło stworzenie panelu gospodarstw domowych, które zgodziły się wziąć udział w ankietach, testach i badaniach terenowych. Jednocześnie byliśmy pionierami w wykorzystaniu danych z czujników w czasie rzeczywistym, pochodzących z najgęstszych w Europie czujników jakości powietrza, do stworzenia mobilnej aplikacji badawczej o charakterze wspomagającym ochronę środowiska.
Norweski Instytut Badań Powietrza, odpowiedzialny za wdrożenie sieci czujników jakości powietrza, napotkał kilka poważnych przeszkód w dostarczeniu czujników ze względu na pandemię i ograniczenia w podróżowaniu. Przeszkoda ta została pokonana dzięki zaangażowaniu firmy Airly, której system był już wcześniej testowany w projektach i został uznany za najlepsze rozwiązanie dla danego celu projektu.
Ekonomiczny punkt widzenia
Analizy ekonomiczne rzucają światło na behawioralne i ekonomiczne efekty ujawniania informacji o zanieczyszczeniu powietrza. Wstępne wnioski wskazują, że wartość aktualnych informacji na temat jakości powietrza (korzyści zdrowotne związane ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania, w połączeniu z gotowością do płacenia za informacje) może przewyższać koszty ustanowienia systemu monitorowania jakości powietrza.
W laboratorium
Na potrzeby eksperymentów laboratoryjnych zaprojektowano i stworzono nowatorskie środowisko wirtualnej rzeczywistości immersyjnej. Środowisko to umożliwiło przeprowadzenie eksperymentów laboratoryjnych w warunkach zbliżonych do naturalnych (ang. ecological validity), przy jednoczesnej weryfikacji ich wyników deklaratywnych (samoopisowych) za pomocą pomiarów psychofizjologicznych. Uczestnicy byli eksponowani na różne reprezentacje wizualizacji zanieczyszczeń powietrza, opracowane w badaniu pilotażowym.
Mogli samodzielnie regulować poziom stymulacji, wybierając siłę i czas trwania ekspozycji. Wyniki sugerują, że konfiguracja eksperymentalna i doświadczenie wirtualne były pozytywnie odbierane przez uczestników. Zachowania uczestników mogą być postrzegane jako ukryte, ale solidne zmienne zależne, rzucające światło na spontaniczne reakcje na bodźce, które nie byłyby możliwe do zaobserwowania w innej konfiguracji eksperymentalnej. Zebrane dane wskazują na dużą przydatność takich badań dla lepszego pomiaru interwencji psychologicznych i społecznych w populacji ogólnej. Ponadto otworzyliśmy nowe ścieżki badawcze zarówno w korelacyjnych, jak i eksperymentalnych badaniach postaw i zachowań środowiskowych.
Na podstawie laboratoryjnej aplikacji badawczej VR zbudowaliśmy prototyp aplikacji rzeczywistości rozszerzonej (AR). Został on przetestowany podczas wydarzeń upowszechniających z udziałem potencjalnych użytkowników końcowych. Jest to lekka, mobilna wersja wizualnej reprezentacji zanieczyszczenia powietrza, przetestowanych w VR, ale przygotowana do uruchomienia na każdym współczesnym smartfonie. Jako wyzwalacz aplikacja AR wykorzystuje trójwymiarowy model płuc, którego zeskanowanie telefonem umożliwia uzyskanie wizualizacji zanieczyszczenia.
Zaangażowanie władz & działania partycypacyjne
W Myszkowie przeprowadzono warsztaty partycypacyjne, pogłębione badania etnograficzne i działania angażujące mieszkańców, aby poznać przyczyny nieekologicznych zachowań mieszkańców i ocenić świadomość kwestii środowiskowych w ich lokalnym kontekście. W rezultacie opracowano mobilną aplikację badawczą w formie gry, która wykorzystuje dane o jakości powietrza pochodzące z gęstej sieci lokalnych czujników zanieczyszczenia powietrza. Aplikacja działa jako interwencja środowiskowa, wzmacniając prośrodowiskowe nawyki użytkowników i oferując prośrodowiskowe treści edukacyjne, a jednocześnie stanowi narzędzie badawcze dotyczące zachowań powodujących smog, które może być wykorzystane w badaniach terenowych.
Także gmina Halden przeprowadziła działania angażujące obywateli w celu zwiększenia świadomości na temat kwestii środowiskowych związanych ze spalaniem drewna w budynkach mieszkalnych. Działania te zaowocowały pozyskaniem wielu ochotników, którzy umieścili w swoich domach czujniki zanieczyszczenia powietrza. Dane z czujników zebrane przez wolontariuszy oraz krajowy model prognozowania jakości powietrza zostały wykorzystane do dostarczenia informacji o jakości powietrza mieszkańcom na specjalnej stronie internetowej . Mieszkańcy mogli zobaczyć swój własny czujnik oraz ogólną sytuację w zakresie jakości powietrza w gminie.
NILU przeprowadził także serię spotkań z władzami gminy Halden w celu znalezienia wspólnej płaszczyzny dla współpracy badawczej. Gmina była bardzo zaangażowana w sprawy środowiska przed pandemią i miała podobną wielkość jak wybrana polska gmina. W ramach spotkań przygotowano plany dalszych warsztatów partycypacyjnych i zaangażowania obywateli.
Podsumowując
Powyższe badania i ich wyniki służą zrozumieniu, jak doprowadzić do zmiany zachowań i zwiększenia zaangażowania społecznego w rozwiązywanie problemu zanieczyszczenia powietrza. Wartość naukowa wyników projektu polega na zrozumieniu mechanizmu tej zmiany, w szczególności przydatności wielozmysłowych doświadczeń VR oraz działań partycypacyjnych, w tym artystycznych, z mieszkańcami i potencjalnymi użytkownikami końcowymi. Projekt stanowi pierwsze kroki na drodze do opracowania rozwiązania, które będzie można przenieść na skalę kraju, Europy i świata.